Voor wie?

Dit is een academische opdracht die geschikt voor je is als je het interessant vindt om je te verdiepen in het Middelnederlands en/of je erover nadenkt om een taal te gaan studeren.

Je hebt Elckerlijc in de editie van H. Adema gelezen. Maar hoe komt zo'n editie nu eigenlijk tot stand en welke keuzes van de editeur liggen daaraan ten grondslag? Door een eigen vertaling van een gedeelte van de tekst te maken, ga je reflecteren op de vraag of de hertaling van H. Adema recht doet aan de oorspronkelijke Middelnederlandse tekst.

A


Bekijk onderstaande foto van het handschrift van de toneeltekst Elckerlijc. Kun je het een beetje lezen of herken je bepaalde tekstgedeeltes die je hebt gelezen in de hertaling van H. Adema?

(© Den spieghel der salicheit van Elckerlijc. [Antwerpen, Govaert Bac, omstreeks 1500]. 8º, 32 (-1) folia. - 231 G 51, fol. a1v-a2r, via de Koninklijke Bibliotheek Den Haag)

Niet alleen de schrijfwijze van de middeleeuwers verschilt aanzienlijk van die zoals wij die nu kennen, evenmin spraken de mensen in de middeleeuwen de taal Nederlands zoals wij die nu spreken. In plaats daarvan spraken de mensen het zogenaamde Middelnederlands. Dit is een voorloper van het moderne Nederlands en verschilt daar op een aantal punten van. Zo kent het Middelnederlands bijvoorbeeld nog het oude naamvalsysteem, bestaande uit vier naamvallen, zoals je dat misschien uit het Duits kent. Ook kent het Middelnederlands een groot aantal woorden die niet direct te koppelen zijn aan woorden uit het hedendaagse Nederlands. Maar wees gerust: iedereen die het Nederlands als moedertaal heeft geleerd, kan Middelnederlands tot op zekere hoogte goed leren te begrijpen.

Vraag 1


Via bron 1 kun je in 10 korte lessen de belangrijkste grammaticale eigenschappen van het Middelnederlands leren. Doe deze cursus Middelnederlands.


Vraag 2


Daarnaast kun je bij het lezen van het Middelnederlands gebruikmaken van het MiddelNederlandse Woordenboek (MNW) via de Geïntegreerde TaalBank (GTB). Zie bron 2. Wanneer je de applicatie start, dien je bovenin de MNW aan te vinken en woordbetekenissen kun je het beste vinden via 'Origineel trefwoord' of 'Woord in citaat'. Het is niet altijd gemakkelijk om de precieze betekenis van een bepaald Middelnederlands woord op te sporen in deze database omdat, zoals je hebt geleerd bij de 10 lessen Middelnederlands, de spelling niet eenduidig was en er sprake kan zijn van zogenaamde clisisverschijnselen (het aan elkaar schrijven van woorden die je aan elkaar uitspreekt). Soms helpt het om een woord dus net anders te spellen. Dit vergt enige ervaring. Probeer de betekenis van de volgende Middelnederlandse woorden maar eens op te zoeken:
a. 'donnosol' (Elckerlijc, vs. 18)
b. 'tresoor' (Elckerlijc, vs. 41)
c. 'beheet' (Elckerlijc, vs. 49)
Klik op 'beheet' in het resultatenvenster voor meer betekenissen!


B


Nu je op weg bent om een volleerd mediëvist (een wetenschapper die zich bezig houdt met de middeleeuwen) te worden, kun je je opgedane kennis gelijk goed gebruiken bij het analyseren van een fragment uit Elckerlijc.


Vraag 1


Kies een passage van ongeveer 30 versregels uit Elckerlijc die jou aansprak. Waarom heb je juist dit fragment gekozen?


Vraag 2


Lees nu het door jou gekozen fragment in het Middelnederlands op de linkerbladzijde van de editie van H. Adema. Noem overeenkomsten en verschillen tussen de oorspronkelijke tekst en de hertaling van H. Adema. Wat valt je op? Zijn er meer verschillen of overwegend overeenkomsten? Licht je antwoord toe.


C


De hertaling van H. Adema van Elckerlijc is heel vrij. Zo is je bij vraag B2 waarschijnlijk al opgevallen dat hij het rijmschema van de oorspronkelijk Middelnederlandse tekst niet intact heeft gelaten. Je kunt je wellicht voorstellen dat dit bepaalde consequenties heeft voor je ervaring als lezer of eigenlijk 'toeschouwer'.


Vraag 1


Waarom denk je dat de Middelnederlandse tekst op rijm is geschreven? Vind je dat de vrije hertaling van H. Adema recht doet aan de oorspronkelijke middeleeuwse toneeltekst? Beargumenteer je mening.


Vraag 2


Maak met behulp van de 10 lessen Middelnederlands die je online hebt gevolgd en het MNW een eigen vertaling van jouw fragment. Een vertaling (dus géén hertaling) houdt in dat je zo dicht mogelijk bij de oorspronkelijke tekst blijft, maar dat je tekst wel in correct Nederlands is geschreven. Verantwoord daarbij steeds de keuzes die je maakt.


D


Je zult ongetwijfeld zelf hebben ervaren dat een editeur voor vele keuzes wordt gesteld. Het is altijd wikken en wegen welke keuze in welke situatie de beste is.


Vraag 1


In hoeverre wijkt de hertaling van H. Adema af van jouw vertaling van het door jou gekozen fragment uit Elckerlijc?


Vraag 2


Schrijf een korte en bondige verslag waarin je uiteenzet waarom jij het middelbare scholieren wel of niet zou aanraden om een vrije hertaling van een historische tekst te lezen. Onderbouw je standpunt met ten minste drie argumenten. Lever dit in bij je docent.


Tip profielwerkstuk


Als je geïnteresseerd bent (geraakt) in Middelnederlands en/of Middelnederlandse teksten, kun je overwegen om je profielwerkstuk hierover te schrijven.

(Literaire)theorie

Een editie is vaak een uitgave van een al bestaand (historisch) werk, waarbij de editeur - degene die de editie maakt - de tekst geschikt maakt voor een bepaalde doelgroep. Dit kan hij doen door de oorspronkelijke tekst in te leiden of van commentaar te voorzien; bepaalde tekstgedeelten op te nemen en anderen juist weg te laten; de tekst te vertalen of te hertalen. Een vertaling is wanneer de originele tekst heel strikt omgezet wordt naar een andere taal, waarbij de oorspronkelijke stijl zo veel mogelijk behouden blijft. Een hertaling kun je beschouwen als een 'vrije vertaling', waarbij het verantwoord is om af te wijken van de stijl van de originele tekst met als voornaamste doel om de tekst begrijpelijk te maken voor de nieuwe doelgroep.
Zie ook: dbnl.org | 'Editie, editeur en vertaling', in: Bork, G.J. van, Delabiastita, D., Gorp, H. van, Verkruijsse, P.J. en Vis, G.J.. Algmeen letterkundig lexicon. 2012.